โพธิปกฺขิยภาวนาวณฺณนา

[138] สตฺตนฺนํ โพธิปกฺขิยานนฺติ ‘‘จตฺตาโร สติปฏฺฐานา’’ติ อาทิโกฏฺฐาสวเสน สตฺตนฺนํ, ปฏิปาฏิยา ปน สตฺตติํสาย โพธิปกฺขิยานํ ธมฺมานํ ฯ ภาวนมนฺวายาติ ภาวนํ อนุคนฺตฺวา, ปฏิปชฺชิตฺวาติ อตฺโถฯ ปรินิพฺพายตีติ กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพายติฯ อิติ ภควา จตฺตาโร วณฺเณ ทสฺเสตฺวา วินิวตฺเตตฺวา ปฏิวิทฺธจตุสจฺจํ ขีณาสวเมว เทวมนุสฺเสสุ เสฏฺฐํ กตฺวา ทสฺเสสิฯ

[140] อิทานิ ตเมวตฺถํ โลกสมฺมตสฺส พฺรหฺมุโนปิ วจนทสฺสนานุสาเรน ทฬฺหํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต อิเมสญฺหิ วาเสฏฺฐ จตุนฺนํ วณฺณานนฺติอาทิมาหฯ ‘‘พฺรหฺมุนาเปสา’’ติอาทิ อมฺพฏฺฐสุตฺเต วิตฺถาริตํฯ อิติ ภควา เอตฺตเกน อิมินา กถามคฺเคน เสฏฺฐจฺเฉทกวาทเมว ทสฺเสตฺวา สุตฺตนฺตํ วินิวตฺเตตฺวา อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิฯ อตฺตมนา วาเสฏฺฐภารทฺวาชาติ วาเสฏฺฐภารทฺวาช สามเณราปิ หิ สกมนา ตุฏฺฐมนา ‘‘สาธุ, สาธู’’ติ ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิํสุฯ อิทเมว สุตฺตนฺตํ อาวชฺชนฺตา อนุมชฺชนฺตา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิํสูติฯ

สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย

อคฺคญฺญสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สมฺปสาทนียสุตฺตวณฺณนา

สาริปุตฺตสีหนาทวณฺณนา

[141] เอวํ เม สุตนฺติ สมฺปสาทนียสุตฺตํฯ ตตฺรายมนุตฺตานปทวณฺณนา – นาฬนฺทายนฺติ นาฬนฺทาติ เอวํนามเก นคเร, ตํ นครํ โคจรคามํ กตฺวาฯ ปาวาริกมฺพวเนติ ทุสฺสปาวาริกเสฏฺฐิโน อมฺพวเนฯ ตํ กิร ตสฺส อุยฺยานํ อโหสิฯ โส ภควโต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ภควติ ปสนฺโน ตสฺมิํ อุยฺยาเน กุฏิเลณมณฺฑปาทิปฏิมณฺฑิตํ ภควโต วิหารํ กตฺวา นิยฺยาเตสิฯ โส วิหาโร ชีวกมฺพวนํ วิย ‘‘ปาวาริกมฺพวน’’นฺเตฺวว สงฺขฺยํ คโต, ตสฺมิํ ปาวาริกมฺพวเน วิหรตีติ อตฺโถฯ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘เอวํปสนฺโน อหํ, ภนฺเต, ภควตี’’ติฯ กสฺมา เอวํ อโวจ? อตฺตโน อุปฺปนฺนโสมนสฺสปเวทนตฺถํฯ

ตตฺรายมนุปุพฺพิกถา – เถโร กิร ตํทิวสํ กาลสฺเสว สรีรปฺปฏิชคฺคนํ กตฺวา สุนิวตฺถนิวาสโน ปตฺตจีวรมาทาย ปาสาทิเกหิ อภิกฺกนฺตาทีหิ เทวมนุสฺสานํ ปสาทํ อาวหนฺโต นาฬนฺทวาสีนํ หิตสุขมนุพฺรูหยนฺโต ปิณฺฑาย ปวิสิตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถุ วตฺตํ ทสฺเสตฺวา สตฺถริ คนฺธกุฏิํ ปวิฏฺเฐ สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อตฺตโน ทิวาฏฺฐานํ อคมาสิฯ ตตฺถ สทฺธิวิหาริกนฺเตวาสิเกสุ วตฺตํ ทสฺเสตฺวา ปฏิกฺกนฺเตสุ ทิวาฏฺฐานํ สมฺมชฺชิตฺวา จมฺมกฺขณฺฑํ ปญฺญเปตฺวา อุทกตุมฺพโต อุทเกน หตฺถปาเท สีตเล กตฺวา ติสนฺธิปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา กาลปริจฺเฉทํ กตฺวา ผลสมาปตฺติํ สมาปชฺชิฯ

โส ยถาปริจฺฉินฺนกาลวเสน สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย อตฺตโน คุเณ อนุสฺสริตุมารทฺโธฯ อถสฺส คุเณ อนุสฺสรโต สีลํ อาปาถมาคตํฯ ตโต ปฏิปาฏิยาว สมาธิ ปญฺญา วิมุตฺติ วิมุตฺติญาณทสฺสนํ ปฐมํ ฌานํ ทุติยํ ฌานํ ตติยํ ฌานํ จตุตฺถํ ฌานํ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติ วิญฺญานญฺจายตนสมาปตฺติ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติ วิปสฺสนาญาณํ มโนมยิทฺธิญาณํ อิทฺธิวิธญาณํ ทิพฺพโสตญาณํ เจโตปริยญาณํ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณํ ทิพฺพจกฺขุญาณํ…เป.… โสตาปตฺติมคฺโค โสตาปตฺติผลํ…เป.… อรหตฺตมคฺโค อรหตฺตผลํ อตฺถปฏิสมฺภิทา ธมฺมปฏิสมฺภิทา นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา ปฏิภานปฏิสมฺภิทา สาวกปารมีญาณํฯ อิโต ปฏฺฐาย กปฺปสตสหสฺสาธิกสฺส อสงฺเขฺยยฺยสฺส อุปริ อโนมทสฺสีพุทฺธสฺส ปาทมูเล กตํ อภินีหารํ อาทิํ กตฺวา อตฺตโน คุเณ อนุสฺสรโต ยาว นิสินฺนปลฺลงฺกา คุณา อุปฏฺฐหิํสุฯ